ÖZBEKİSTAN CUMHURİYETİ

ÖZBEKİSTAN CUMHURİYETİ1 Eylül 1991 tarihihinde bağımsızlığına kavuşmuştur. Yüzölçiimü :447.004km2Nüfusu : 21.700.000 Başkenti : Taşkent
Tarihi
Bugün Özbek nüfusu 21 milyon yediyüzbine ulaşmaktadır. Tarihi kaynaklara göre (Ebül Gazi Bahadır Han) Altun Orda Beyi Özbek'in adından gelmektedir. Özbek Han 1313-1340 de Altun Ordu Devletinin başına geçer. Böylece de bu birliğe Özbekler denir. Daha sonra da belli bir Türk topluluğunun adı olarak kullanılır. Özbekçe Uygur Türkçcsi ile Çağatay bölümüne girer. Yapılan bir araştırmada Altun Orda Hanlığını kuran ünlü hükünıdar Cengiz Hanın Torunu Batıı Handır. 1319 da Tuna boylarına ve Edirne'ye kadar gelir. 1335 de ise Azerbaycan seferine çıkar. Ünlü gezgin Ibn Batuta, Özbek Handan bahseder ve geniş ülkeleriyle, güçiü ordusunun olduğuna deginir.Bu dönemde bıitün Kıpçak boylarında Türkçe konuşukluğu bilinir. 1428-1468 tarihleri arasında Özbekler bir biriyle çok yakın dayanışma içine girmiçler ve 1500-1510'da Maveraünnehir bölgesini ele geçirmişlerdir. Ancak 1740'ta Iran Hükümdarı Buharayı ele geçirmiş ve buradaki Özbek Hanlığına son venniştir. Buhara'nın başına 1753'te Muhammed Rahim geçmiş bıı dönem 1920 ye kadar sürmüştür.1924'te ise bugünkü Özbekistan Cumhuriyeti kurulmuş, ancak 1945'ten sonraki yıllarda Rusların denetimine girmiştir. Özbekistan'da Kongrat, Nagman, Mangıt, Toyaklı, Savay, Barın, Üç Urug,Burgut, Arlat, Kanglı, Baştaş, Karakalpak gibi boylar bulunmaktadır ve bunlar Özbekistan'ı oluşturmaktadırlar.SSCB çöküşüyle birlikte Özbekistan 20 Haziran 1990 da ege-menliğini 1 Eylül 1991 de de bağımsızlığını almıştır.
Coğrafi Konumu
Bağımsız Özbekistan'ın 447.400 km2 lik bir yüzölçümü bulunmaktadır. Özbekistan 37°-45 Kuzey enlemleri ile 56°-73° doğu boylamları arasında yer almaktadır. Özbekistan; Kazakistan, Tacikistan, Afganistan Kırgızistan ve Türkmenistan'a komşudur.Başkenti Taşkent'tir. Nüfusu : 21.700.000'dur.Önemli şehirleri, Semerkand, Buhara, Hive, Andıcan, Hokand, Navrangon, Karşı, Urgenc, Nukus'dur.Önemli nehirleri: Surhanderya, Serabat, Karaderya, Zerefşan, Koskaderya ve Sah dir. En büyük gölü Araldır. Diğer Ortaasya Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi iklimi, yazları sıcak ve kurak kışlan soğuk ve karasal iklimdir.
özbekistanda nüfus yoğunluğu
Özbek Türkleri: %69Rus: %10Tatar Türkleri: %4.2Kazak Türkleri: %4.2Diğer: %7.2Tacik: %3.9Karakalpaklı: %1.6Kent Nüfusu: %50Kırsal Nüfus: %50Özbekistan'da km2: 49 kişi düşmekte olup, ortalama yaşam süresi 69.5 yıldır ve nüfus artışı (2.6) ile yüksektir. Dillerine bağlı Özbekler milli kimliklerini güçlendirmişlerdir.
Ekonomi
1991'den sonra bağımsız Özbekistan Merkez Banka.sı kurulmuştur. Özbekistan çok zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir. Altın, doğalgaz, alimünyum, tungsten, kömür, mermer, yatakları ön sıradadır. 1991 verilerine göre yılda 41. milyar m3 doğalgaz üretilmektedir.Dünyanın kaliteli altını burada üretilmekte olup yıllık 80 ton altın üretimiyle yerini almaktadır. Bakır rezervleri 800 milyon ton, olarak varsayılmaktadır. Kömür üretimi yıllık 6 milyon tondur.
Tanm ve Hayvancılık
Özbekistan karasal iklime sahiptir. Bu nedenle ülkenin % 9'u tarıma elverişlidir. Özbekistanda, pamuk önemli yer tutmakta ve dünyanın dördüncü pamuk üreticisidir. Özbekler buğday, meyve, sebze, ipek, pirinç, yetiştirilmektedir. Ekonomik yapısı ise tarım ağırlıklıdır.Nüfusun % 30'u tarım sektöriinde çalışmaktadır. Tarımsal üretimi kolhozlar, solhozlar, meşhozlar (devlet kuruluşları) aracılığıyla yapılmaktadır.ÜIke ekonomisinde hayvancılık da önemli yer tutmaktadır. Sığır, koyun, keçi ve kümes hayvanlan vardır. Yıllık yün üretimi 1994 verilerine göre 20.000 ton civarındadır. Ve özellikle astragan kürk koyunculuğu büyük önem kazanmıştır ve ihraç edilmektedir.Özbekistan sanayisi daha çok petrokimya ağırlıklıdır ve yılda 1.5 milyon ton gübre üretmektedir. Ayrıca pamuk üretimine dayalı olarak kimya sanayii de gelişmiştir.1990 yılı verilerine göre: Sanayi % 35, tarım % 34, inşaat % 14, ulaşım % 5 ve diğerleri % 12 dir.Hafif sanayi ürünleri ise ipekli ve pamuklu kumaşlardır. Aral gölü kıyısında havyan üretme ve işleme tesisler bulunmaktadır.
Ulaştırma
Özbekistan Cuınhuriyeti gelişmiş bir ulaşım ağına sahiptir. Ulaştırma sisteminin temeli karayoludur. Demir yoluyla da Çin'e bağlanmıştır ve Türkmenistan, İran üzerinden ortadoğuya yeni bir demirolu yapılmaktadır.Karayolu uzunluğu: 69.300 km'dir. Başkenti Taşkent, Ortaasya'nın havayolu merkezidir ve sekiz hava alanı bulunmaktadır.
Eğitim
Özbeklerin ilk eğitimleri mekteplerde ve medreselerde olmakta idi. 1912 de Buhara Emiri yeni sistem okulların açılmasını sağlamıştır. Sovyet baskılarına karşın Özbekler dillerini ve kültürlerini korumuşlardır. Şu anda Özbekistanda 4 binin üstünde, okul, 4 milyonda öğrenci olduğu istatistiklerde verilmektedir.Özbekistanda ilköğretim önce 5 yıl, daha sonra da 7 yıla çıkarılmıştır.Ancak yeııiden yapılan düzenlen]e ile ilköğrctim 8 yıla, ortaokul ise 11 yıla çıkarılmıştır. Halkın eğitim düzeyi oldukça yüksektir.Özbekistan'da Semerkant Devlet Üniversitesi Eğitim hayatında önemli yer tutmakta ve bütün Enstitüleri içinde toplamaktadır.Sağlık ve Sosyal Güvenlik için 1992-1993 yıllanndan sonra Özbekistan'da fonlar oluşturulmustur. Ayrıca yaşlılık, sakatlık ve aile yardımları için işlemlere başlanınıstır. Devlet Sigorta Fonu kurulmuştur.Sağlık hizmetlerini devlet tekelindedir. Bu hizmetler hastahaneler, doğumevleri ve dispanserler eliyle yürütülmektedir.
Turizm: Diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetleri düzeyindedir.Para birimi : Sum'dur.Kişi başına milli gelir (1990'da-1579 Ruble) dir.
Siyasi Partiler: Ülkede halen Halk Demokratik Partisi ile Vatan Terakkiyet Partisi bulunmaktadır.İlk parlamento seçımleri 1994 te yapılmıştır. Yönetim biçimi cumhuriyettir.Özbekistan Cumhuriyeti AGIK, B.M. ve diğer uluslararası kuruluşlara üyedir.Özel televizyon kuruluşu bulıınmamaktadır. Devlet tekelinde bir Özbekistan Devlet Televizyonu ve Yayın Kuruluşu vardır.

GUR-I EMİR:
Özbek Türkleri ,Timur'un türbesine 'Gur-ı Emir' diyorlar. Bina, yeni yapılmış gibi. Mavi çini kubbe ,öğle güneşinin yakıcı sıcağında pırıl pırıl parlıyor. Kubbenin çevresini saran geniş kuşak üzerinde Allah kelamı yazılı.Timur türbeyi daha sağlığında Türk mimar Mehmetoğlu Mahmut'a on dört yılda yaptırmış.Türbenin taç kapısındaki mavi çinileri seyretmek insana doyumsuz bir zevk veriyor.Türbenin Taç kapısından geçerken gayrıihtiyari , Yıldırım Beyazid ile Timur arasında geçen ve Türkün Türkü boğazladığı Ankara savaşını (1402) üzülerek hatırlıyorum.Türbrnin taç kapısından içeri girdiğimizde karşımıza altı mesar çıkıyor. türbenin kıble tarafında şahane bir mihtap var. Tam orta yerde koyu yeşil mermerden yapılmış mezarda ,"Biz ki, milletlerin en eskisi ve en büyüğü olan Türkün başbuğuyuz !" diyen Timur yatıyor. Baş ucundaki diğer büyük mezar ise hocası Seyyit Bereke'ye ait.SAgında,solunda ve ayak ucunda diğer kabirler var. ( 1 )
ULUĞ BEY
(Semerkant 1394-Horasan 1449)
Timur'un torunu, Şahruh'un oğlu sarayda özel eğtim gördü.Çağının öğretim gelenekleri,ne uyarak önce din bilgilerini ,sonra mantık ve Astronomi konularını öğrendi. 1409'da babsının yardımıyla Semerkan hükümdarı oldu.Osamnlılar ile yakın ilişkiler kurdu. Ülkesinde çıkan bazı ayaklanmaları bastırdı.Horasan başına geçerek ayaklanan oğlu Abdüllatif tarafından öldürüldü. Çağının ünlü bilginlerini saraya toplayan Uluğ Bey , astronomi, ve matematik alanındaki çalışmalarıyla ün kazandı. Yıldızlarin ve ayın hareketlerini gösteren tablolar düzenledi. Yaptığı zayiçe kendisinden sonra gelenlerin başvurduğu anakaynaklardan biri oldu. Zic-i Uluğ Bey (Uluğ Bey Zayiçesi ) adlı eseri batı dillerine çevrildi.
Yıldız Yılının Uzunluğu
ULUĞBEY'e göre
365 gün
6 saat
10 dakika
4 saniye
Gerçekte
365 gün
6 saat
9 dakika
6 saniye
Ayrica ULUĞBEY gezegenlerin yıllık hareketlerini günümüzü verilerine cok yakın hesaplamisti. Uluğbey'in kurduğu rasatane devrinin en mükemmel en modern rasatanesiydi.